Witaminy

Witaminami nazywa się szereg różnych związków które, są składnikami niezbędnymi w żywieniu człowieka dla normalnego przebiegu szeregu procesów zachodzących w jego tkankach. Nie mogą być wytwarzane przez organizm i muszą być dostarczane z pożywieniem lub w razie potrzeby w postaci preparatów farmaceutycznych, w ilości od kilku do kilkunastu mikrogramów lub miligramów a tylko wyjątkowo do kilkudziesięciu miligramów. Nie są ani źródłem energii, ani materiałem budulcowym. Witaminy są fascynującymi związkami które cechuje niezwykła moc przywracania zdrowia. W niezwykły sposób wbudowują się w przemianę materii ożywiając ją. Komórki naszego organizmu czekają na witaminy, które zjadamy. Gdy nie ma wystarczającej ilości tych życiodajnych substancji przemiana materii zamiera, ludzie szybciej się starzeją i podupadają na zdrowiu. Do normalnego rozwoju organizm człowieka potrzebuje, poza węglowodanami, białkami, tłuszczami i składnikami mineralnymi również niewielkich ilości swoistych substancji organicznych, którymi są witaminy. Odkrycie witamin i wyjaśnienie ich znaczenia dla żywych organizmów wiąże się ściśle z rozwojem nauki o żywieniu. Uczonym, który w roku 1911 otrzymał po raz pierwszy bardzo czynną biologicznie mieszaninę i zaproponował dla związków tego typu nazwę witamina (od łac. vita - życie) czyli aminą życia był Polak Kazimierz Funk. Pracował nad witaminami w laboratoriach Europy i Stanów Zjednoczonych. W Polsce - w Państwowym Zakładzie Higieny. Tak więc, Kazimierz Funk jest twórcą nauki o związkach, których brak w pożywieniu powoduje powstawanie chorób. Jego zasługą są badania nad wyodrębnieniem czynnika przeciw chorobie beri-beri, czyli witaminy B1 (tiaminy). Tiamina jest pochodną amin, więc Kazimierz Funk ochrzcił tę grupę związków witaminami. Choć nie wszystkie witaminy mają budowę aminową nazwa funkcjonuje do dziś ze względów historycznych (wszakże była to pierwsza odkryta witamina). Odkrycie witaminy B1 stało się bodźcem do dalszych poszukiwań czynników przeciwko innym chorobom związanym z niedoborami w pożywieniu. Odkryto przyczyny: gnilca (szkorbutu), krzywicy, kurzej ślepoty, pewnych typów niedokrwistości.

Jeszcze około dziesięć lat temu panowało przekonanie, że istnieje trzynaście witamin: A, C, D, E, K oraz osiem różnych witamin B. Dziś znamy trzynaście odmian samej tylko witaminy B, a niektóre z nich (witamina B12 lub niacyna) występują w sześciu rozmaitych postaciach. Każda z nich oddziaływuje odmiennie na przemianę materii. Ze znanych już około 500 karotenów mniej więcej 60 uznaje się za formę występowania witaminy A. Natomiast 110 karotenów działa, w opinii specjalistów, skuteczniej niż sama witamina. Jeśli chodzi o witaminy C i D każda z nich istnieje w postaci czterech różnych molekuł, znamy też cały tuzin odmian witaminy E.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witamina B1

Witamina B2

Witamina B6

Witamina B12

Witamina C

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witamina A

Witamina D

Witamina E

Witamina K

PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE WITAMIN

Długotrwały brak określonej witaminy lub zespołu witamin powoduje chorobę zwaną awitaminozą.

Podawanie zbyt dużej ilości niektórych witamin może doprowadzić do hiperwitaminozy.

Stany częściowego niedoboru witamin w organiźmie, nie powodując wyraźnych zmian chorobowych, są określone jako hipowitaminoza i z tą spotykamy się najczęściej. Substancje, które organizm przekształca w witaminy nazwano prowitaminami.

Związki chemiczne podobne do witamin pod względem składu i budowy, mogące wchodzić w połączenia, za pośrednictwem, których witaminy spełniają swoją rolę w organiźmie, ale niezdolne do wykonywania tej roli nazywa się antywitaminami.

Witamina B1

(Tiamina) odgrywa zasadniczą rolę w procesach oddychania tkankowego, głównie w przemianie węglowodanów , jest częścią składową koenzymu karboksylazy (pirofosforanu tiaminy). Wzmaga czynność acetylocholiny, hamuje esterazę cholinowa, działa synergicznie z tyroksyną i insuliną, pobudza wydzielanie gonadotropin. Stany niedoboru witaminy B1 prowadzą do zaburzeń oddychania tkankowego, czynności układu nerwowego, wątroby i mięśnia sercowego.

Wskazania

Profilaktycznie - u niemowląt i małych dzieci karmionych sztucznie.

Leczniczo - hipowitaminoza i awitaminoza B1, zapalenie wielonerwowe, choroba beri-beri, stany zapalne i porażenia nerwów obwodowych, nerwobóle, rwa kulszowa, niektóre schorzenia ośrodkowego układu nerwowego, cukrzyca, zaburzenia sercowo-naczyniowe, uszkodzenia miąższu wątroby, wyczerpanie psychosomatyczne, świąd, półpasiec, liszaj Wilsona, zaburzenia metabolizmu.

Objawy uboczne

Ponieważ witamina B1 podawana parenteralnie może wywołać objawy znacznej nieraz nadwrażliwości (szok anafilaktyczny), nie należy z zasady jej podawać dożylnie. Jedynie u chorych w śpiączce można podawać tę witaminę w bardzo powolnym wlewie dożylnym.

Występowanie

Drożdże, marchew, pomidory, jabłka, mleko, jaja, wątroba, otręby ryżowe, mięso, kiełki pszenicy, orzechy i rośliny strączkowe.

Zapotrzebowanie

Dorośli

Zapobiegawczo - doustnie 3-9mg dziennie podzielone na 2-3 dawki jednorazowe.

Leczniczo - zazwyczaj 10-25 mg dziennie. W ciężkich przypadkach 100-300 mg na dobę, podzielone na 2-3 dawki jednorazowe.

UWAGA!!!

Przyjęty pokarm, nadużywanie alkoholu powodują opóźnianie wchłaniania witaminy. Obecność dwutlenku siarki w winach lub atmosferze, czarne porzeczki powodują rozkład witaminy.

Witamina B2

Ryboflawina) jest koenzymem wielu enzymów flawonowych - dehydrogenaz, odgrywa ważną rolę w procesach oksydoredukcyjnych, głównie w przemianie węglowodanów. Wpływa na syntezę kwasów tłuszczowych z białek i węglowodanów.W organizmie człowieka wchodzi w skład mononukleotydu flawinowego (FMN) i di nukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów wchodzących w skład enzymów (oksydoreduktaz), które biorą udział w przemianie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Odgrywa również ważną rolę w biochemicznych przemianach w siatkówce oka

Wskazania

Hipowitaminoza lub awitaminoza B2: zaczerwienienie, obrzmienie lub pękanie błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie czerwieni warg, języka lub błon śluzowych, pleśniawki, zajady jamy ustnej, zmiany w narządzie wzroku, zaćma, łojotok, pelagra, choroby układu nerwowego, dystrofie mięsni, obrzęk sluzowaty.

Nie rozkłada się w czasie gotowania, traci aktywność pod wpływem światła. Witamina B2 znajduje się w drożdżach, wątrobie, mleku, jajach, jarzynach, mięsie.

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę B2 wynosi ok. 1-2 mg.

Witamina B6

(pirydoksyna, adermina, pirydoksal, pirydoksamina) bierze udział w przemianie białek jako koenzym dekarboksylazy i transaminaz aminokwasów. Szczególnie ważny jest jej udział w przemianie tryptofanu (dającej kwas nikotynowy i serotoninę). Jako koenzym fosforylazy wpływa na glikogenezę i glikogenolizę w mięśniach. Witamina B6 odgrywa także ważną rolę w procesach odpornościowych i krwiotwórczych. Zmniejsza wydzielanie prolaktyny.

Wskazania:

Hipowitaminoza B6, akrodynia, choroba popromienna, niedokrwistość makrocytarna, leukopenia, choroby obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, dystrofia mięśniowa, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, paradontopatie, łojotok, erytrodermie złuszczające, oparzenia słoneczne, cystynuria.

Interakcje:

Zaobserwowano, że witamina B6 inaktywuje działanie lewodopy w parkinsonizmie. Niedobory witaminy B6 powstają przy leczeniu dużymi dawkami izoniazydu i hydralazyny. U chorych tych mogą wystąpić neuropatie.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B6 wynosi ok. 2 mg.

Witamina B12

(kobalamina, cyjanokobalamina) jest krwiotwórczym czynnikiem wątroby, którego czynność hemopoetyczna polega na udziale w syntezie protoporfiryn i przekształceniu kwasu foliowego w folinowy. Jest koenzymem transmetylacji oraz syntezy grup metylowych. Łącznie z kwasem foliowym jest niezbędna w syntezie rybozydów purynowych szpiku i tworzeniu krwinek czerwonych i białych. Ponadto uczestniczy w dojrzewaniu komórek nabłonkowych, wykazuje właściwości neurotropowe , ochraniające miąższ wątroby (chroni grupy sulfhydrylowe). Bierze udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzając wzrost komórek i przyczyniając się do tworzenia i dojrzewania erytrocytów, a także leukocytów. Pełni ponadto funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych, np. bursztynowego i metylojabłkowego.

Witamina B12 nie jest syntezowana ani przez zwierzęta, ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez bakterie, jest witaminą zarówno dla zwierząt jak i roślin. Głównym jej źródłem są produkty zwierzęce, zwłaszcza wątroba i mleko, ryby.W niewielkim stopniu jest tworzona przez bakterie w przewodzie pokarmowym, skąd jest wchłaniana tylko w obecności tzw. czynnika krwiotwórczego wewnętrznego.

Wskazania

Nadbarwliwa niedokrwistość megaloblastyczna (choroba Addisona - Biermera), leukopenia, niedokrwistość z niedoboru białek po resekcji żołądka, zmiany neurologiczne w przebiegu niedokrwistości, zapalenie wielonerwowe, uszkodzenie miąższu wątroby, porażenie nerwów w przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu.

Objawy uboczne

Bardzo rzadko: zapalenie jamy ustnej, czerwienica o łagodnym przebiegu, uczuleniowe odczyny skórne.

Interakcje

Kwas p-aminosalicylowy (PAS) zmniejsza wchłanianie witaminy B12. Chloramfenikol zaburza dojrzewanie krwinek czerwonych i dlatego chorzy otrzymujący ten lek mogą słabo reagować na podawanie witaminy B12. Neomycyna zmniejsza wchłanianie witaminy B12, a kolchicyna zwiększa jej wchłanianie.

Dawkowanie jest zależne od stanu klinicznego (indywidualnie). Prawdopodobnie zapotrzebowanie dzienne człowieka na tę witaminę wynosi ok. 0,002 mg.

Witamina C

to inaczej kwas askorbinowy lub dehydroaskorbinowy. Nazwa ta pochodzi od łacińskich słów, które można przetłumaczyć jako "bez szkorbutu" ("a" oznacza zaprzeczenie, nieobecność, brak, zaś "scorbutus" to szkorbut, czyli choroba, na którą zapada się z braku witaminy C).

Kwas askorbinowy jest białym, drobnokrystalicznym, kwaśnym proszkiem bez zapachu. W wodzie rozpuszcza się łatwo, gorzej w etanolu, źle rozpuszcza się w acetonie. Jest praktycznie nierozpuszczalny w chloroformie.

Kwas askorbinowy

- związek o silnych właściwościach redukcyjnych - działa antyoksydacyjnie - pełni zasadnicze funkcje w procesach oksydoredukcyjnych ustroju. Jest aktywatorem białkowej przemiany aminokwasów aromatycznych, przez fosforylację glukozy wpływa na syntezę hormonów steroidowych kory nadnerczej i syntezę insuliny nieodzowny w prawidłowym funkcjonowaniu tkanki łącznej (w syntezie kwasu hialuronowego) i w procesach kostnienia. Bierze także udział hematopoezie, w przyswajaniu żelaza i syntezie hemoglobiny. Odgrywa ważną rolę w procesach odpornościowych, działa odtruwajaco. Mechanizm działania nie jest jeszcze dokładnie wyjaśniony. Wiadomo jest, że jest jednym z czynników warunkujących syntezę katecholamin i hydroksyproliny. Przypuszcza się, że bierze udział w tworzeniu interferonu, przeciwciał i immunoglobin G i M. Dostateczna podaż witaminy C może wpłynąć hamująco na proces starzenia się ustroju. Podawanie bardzo dużych dawek (powyżej 5g na dobę) witaminy C ciężarnym może wywołać poronienie. Brak witaminy C w pożywieniu ciężarnej stwarza zagrożenie teratogenne dla płodu.

Wskazania

Hipowitaminoza lub awitaminoza C, gnilec, niedokrwistość (pomocniczo), niektóre skazy krwotoczne, stany zapalne dziąseł, błony śluzowej, skóry, przewodu pokarmowego, układu nerwowego. Przysadkowe lub nadnercze zaburzenia hormonalne, choroby uczuleniowe, kolagenozy, oparzenia, zatrucia, stany wyczerpania psychosomatycznego, rekonwalescencja, karmienie sztuczne niemowląt.

Ponadto witamina C - podobnie jak A czy E - jest znanym już i wszechobecnie występującym w organizmie przeciwutleniaczem, który chroni płyny ustrojowe (a więc krew i inne płyny znajdujące się wewnątrz i na zewnątrz komórek) przed wolnymi rodnikami tlenu mogącymi spowodować uszkodzenia m.in. wyściółki naczyń krwionośnych . Zwalczając wolne rodniki, witamina C hamuje utlenianie "dobrego" cholesterolu LDL, dzięki czemu utrudnia jego niekorzystną przemianę.

Neutralizowanie przez witaminę C szkodliwego wpływu tych cząsteczek tlenu chroni organizm przed zmianami nowotworowymi, a więc rakiem żołądka, jamy ustnej, przełyku, płuc, wątroby, szyjki macicy i odbytu. Usuwa, jak już wspomnieliśmy, wolne rodniki, które mogłyby spowodować uszkodzenia komórek, ich błon komórkowych, a nawet DNA. Dzięki działaniu witaminy C zmniejsza się więc prawdopodobieństwo powstania zmian nowotworowych. Umożliwia to skuteczniejszą obronę przed już zdegenerowanymi, zmienionymi komórkami. Przypuszcza się, że witamina ta ogranicza produkcję działających nowotworowo nitrozamin, czyli substancji powstałych z połączenia azotynów (dodawanych do konserwowanych produktów żywnościowych, m.in. do mięsa) z substancjami znajdującymi się w żołądku. Ponadto łagodzi ona nieprzyjemne objawy uboczne radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów.

Objawy uboczne

Stosowanie wysokich dawek powoduje zakwaszenie moczu, upośledzając w ten sposób wydalanie stałych kwasów i zasad. Kwaśny odczyn moczu może powodować wytrącanie się mocznów i cystynianów oraz tworzenie się kamieni w drogach moczowych, nie należy więc podawać dużych dawek witaminy C chorym ze skłonnością do dny, cystynurii lub tworzenia się kamieni moczanowych.

Interakcje

Podwyższona przez witaminę C kwasowość moczu stwarza prawdopodobieństwo krystalizacji PAS i sulfonamidów. Zmniejsza też wchłanianie zwrotne w cewkach trój cyklicznych leków przeciwdepresyjnych i amfetaminy. Duże dawki kwasu askorbinowego mogą zmieniać wyniki testów na obecność glukozy w moczu.

Czy wiesz że...

Człowiek musi pobierać witaminę C z pokarmów, natomiast zwierzęta są w stanie wytwarzać ją same (w wyjątkiem małp i świnek morskich).Chemiczną, czystą postać witaminy C otrzymuje się z dekstrozy pochodzącej z kukurydzy, chociaż ani sama kukurydza, ani dekstroza nie zawierają tej witaminy.

Witaminie C znajdującej się w głogu towarzyszą inne substancje enzymatyczne, takie jak bioflawonoidy, hesperydyna, rutyna, które ułatwiają wchłanianie tej naturalnej witaminy.

Podczas stresu i wysiłku fizycznego wzrasta zużycie witaminy C, co powoduje zwiększenie jej zapotrzebowania.

Witamina C pomaga we wchłanianiu żelaza, manganu, a także zmniejsza toksyczność selenu, miedzi, wanadu, kobaltu i rtęci. Obniża również ilość selenu i miedzi.

Wapń i mangan zmniejszają wydalanie witaminy C z moczem.

Witamina ta odgrywa dużą rolę w uaktywnianiu się witaminy B9 (kwasu foliowego).

Zbyt mała ilość witaminy C powoduje zwiększone wydalanie witaminy B6.

W wyniku stosowania witaminy C zwiększa się skuteczność leków stosowanych przy infekcjach układu moczowego, ma ona również działanie przeczyszczające.

Długotrwałe przyjmowanie aspiryny trzykrotnie zwiększa wydalanie witaminy C, dlatego też należy wtedy zwiększyć dawki tej witaminy.

Osoby palące, kobiety w ciąży, w okresie karmienia piersią, stosujące środki antykoncepcyjne oraz ludzie starsi potrzebują więcej witaminy C. Witaminę C niszczy tlenek węgla, którym jest zanieczyszczone powietrze w miastach, dlatego też ich mieszkańcy powinni przyjmować jej zwiększone dawki.

Duża ilość witaminy C może wpływać na zafałszowanie wyników analizy krwi, moczu i stolca. Niekiedy maskuje obecność krwi w stolcu, a wyniki badań poziomu hemoglobiny i cukru we krwi u cukrzyków w okresie zwiększonego przyjmowania witaminy C mogą nie być wiarygodne

Witamina A

(Akseroftol) odgrywa rolę w procesie tworzenia rodopsyny, decydującej o możliwości widzenia o zmierzchu. Bierze udział w przemianie ogólnoustrojowej, a zwłaszcza w metabolizmie białek, głównie aminokwasów siarkowych, warunkując prawidłowe rogowacenie nabłonków, w metabolizmie węglowodanów i hormonów steroidowych. Stymuluje wydzielanie hormonu tyreotropowego, jednocześnie częściowo unieczynniając tyroksynę w tkankach. Aktywizuje układy enzymatyczne wątroby, wywiera wpływ na czynniki odpornościowe ustoju. Działa antyoksydacyjnie.

Witamina A w stanie gotowym znajduje się głównie w tranie rybim, wątrobie, mleku, maśle, żółtkach jaj.

Wskazania

Zapobiegawczo - u niemowląt karmionych sztucznie w pierwszych trzech miesiącach życia.

Leczniczo - hipowitaminoza i awitaminoza A; ślepota zmierzchowa, keratomalacja, kseroftalmia; choroby skóry z nadmiernym rogowaceniem i łuszczeniem naskórka; rybia łuska, erytrodermia ichtiotyczna wrodzona, rogowiec dłoni i stóp, rogowacenie mieszkowe, choroba Dariera, łuszczyca, łysienie plackowate rzekome, łojotok, trądzik pospolity; przewlekle nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, choroby wątroby i dróg żółciowych, kamienica nerkowa.

Przeciwwskazania

Rzadko spotykana hiperwitaminoza A. Ostrożnie stosować duże dawki w ciąży. Nie podawać łącznie z parafiną płynną, która upośledza wchłanianie witaminy.

Objawy niedoboru witaminy A

. kruche, wolno rosnące paznokcie

. suche, łamliwe włosy

. suchość skóry

. wysypka skórna

. brak apetytu

. częste infekcje

. kurza ślepota

. złe widzenie

. zahamowanie wzrostu

Objawy nadmiaru witaminy A

. drażliwość

. zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak łaknienia, nudności)

. zmiany zabarwienia skóry

. powiększenie wątroby i śledziony

. wypadanie włosów

. świąd skóry

. suchość skóry

. depresja

Interakcje

Równoczesne podawanie miejscowo witaminy A znosi niekorzystny wpływ kortykoidów na gojenie się ran. Duże dawki witaminy A przyśpieszają odczyn opadania krwinek, wydłużają czas protombinowy, zmniejszają liczbę krwinek białych i czerwonych. Istnieją doniesienia że stosowanie środków antykoncepcyjnych zwiększa stężenie witaminy A we krwi.

Czy wiesz że...

Witaminę A odkryto i rozszyfrowano jej strukturę chemiczna w roku 1931. Od 1947 witaminę A wytwarza się syntetycznie.

Karoteny pełnia bardzo ważną funkcje - chronią komórki roślin przed wrogimi mikroorganizmami.

W odniesieniu do karotenów opinia o tzw. wolnych rodnikach wcale nie jest jednoznaczna. Nie muszą one być tylko narzędziem zła lecz także dobroczynną instytucją zajmującą się zabijaniem tego co stare a stwarzaniem warunków życia dla tego co nowe w organiźmie. Młode komórki są chronione przez karoteny i inne substancje. W związku z tym wolne rodniki nie mogą wyrządzić im krzywdy. Ludzie, których ścianki komórek "wypchane są do oporu karotenami" zachowują młodość o wiele dłużej niż ci, u których koncentracja karotenów jest słaba. Tak więc aby zachować młodość należy spożywać pokarm bogaty w karoteny. W przypadku braku odpowiedniej ilości przeciwutleniaczy np.: karotenów przeżycie staje się niemożliwe. Utlenianie powoduje szkody w jądrze komórki co w efekcie prowadzi do procesu starzenia, chorób nowotworowych, schorzeń serca.

Przyjmując witaminę A w dużych ilościach można ją przedawkować. Natomiast nie grozi nam przedawkowanie witaminy A jeśli zamiast tabletek staramy się spożywać produkty roślinne o dużej zawartości karotenu.

Ludzie, których praca wiąże się z długim siedzeniem przed monitorem komputera potrzebują bezwzględnie więcej witaminy A.

Witamina A jest także niezbędna gdy chodzi o okres miłości i rozmnażania. Błony śluzowe organów płciowych potrzebują tej witaminy aby nie ulec nadmiernemu wysuszeniu.

Brak witaminy A powoduje, że dziecko może przestać rosnąć. Witamina A współdziała z hormonem wzrostu. Nie bez powodu pierwszy pokarm matki to siara - odznacza się dużą koncentracją karotenów (widać to po silnym żółtym zabarwieniu).

Witamina D

Nazwa ta obejmuje kilka związków określanych jako witamina:

D1 (kalcyferol),

D2 (ergokalcyferol),

D3 (cholekalcyferol).

Została uzyskana z tranu, ale organizm - jako jedną z niewielu witamin - może wyprodukować ją sam pod wpływem promieni słonecznych. I tak witamina D1 znajduje się w tranie, D2 jest wytwarzana w roślinach wystawionych na działanie promieni ultrafioletowych, natomiast witamina D3 powstaje w skórze ludzi i zwierząt.

Budowa chemiczna witaminy D

Witamina D2 = ergokalcyferol, C28H44OH

Witamina D3 = cholekalcyferol, C27H44OH

Witamina D2 ma wzór sumaryczny C28H43OH taki sam jak ergosterol, krystalizuje w postaci białych igieł o temperaturze topnienia 115° -117°, rozpuszcza się w tłuszczach i rozpuszczalnikach tłuszczowych. Na ogół przyjmuje się, że witamina D2 jest oporna na ogrzewanie i utlenianie, jednak w miarę przechowywania jej działanie biologiczne obniża się. Krystaliczna witamina D2 przechowywana w atmosferze beztlenowej, w ciemności i temperaturze około 2° C zachowuje swoją pełna aktywność przez wiele miesięcy. Trzymana w podobnych warunkach ale w oliwie po 5 latach posiadała połowe swojej aktywności biologicznej. Na ogół jej trwałość w tłuszczach jest dość duża. Procesy jełczenia tłuszczów mają działać niszcząco na witaminę D2 natomiast światło nie wywiera takiego wpływu. Witamina D3 zachowuje się podobnie jak witamina D2 choć trwalsza jest witamina D3.

Rola w organiźmie

Witamina D pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem.

Wapń

jest przede wszystkim budulcem kości i zębów, które zawierają wapń w dwóch postaciach: związanej na stałe, a także "wymiennej". Ponieważ organizm musi zużywać wapń także do innych potrzeb, pobierając go z krwi, dlatego też gdy odczuwa brak tego pierwiastka, wykorzystuje wapń wchodzący w skład owej wymiennej części układu kostnego. Tak więc w sytuacji niedoboru tego pierwiastka przedostaje się on do układu krwionośnego, co osłabia nasze kości, które stają się porowate, podatne na zniekształcenia i złamania. Dlatego też tak ważne jest zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia, gdyż organizm nie musi go wtedy pobierać z tkanki kostnej (witamina D umożliwia wchłanianie wapnia w jelicie cienkim). Rola tego pierwiastka jest więc bardzo istotna szczególnie w procesie kształtowania się tkanki kostnej u dzieci i młodzieży, gdy kości rosną i stają się twardsze. Większa jego ilość jest potrzebna również kobietom po menopauzie, czyli w okresie największego zagrożenia osteoporozą.

Podobnie ważna jest obecność fosforu, który znajduje się we wszystkich żywych komórkach i pokarmach. Uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych, jest budulcem błon komórkowych, tkanek miękkich, takich jak nerki, serce, mózg, mięśnie, bierze udział w wielu procesach metabolicznych i reakcjach chemicznych, a także we wchłanianiu niacyny. Wchodzi w skład kodu genetycznego oraz pomaga w uwalnianiu energii z białek, węglowodanów i tłuszczów. Oddziałuje korzystnie na serce, nerki, a także na kości i dziąsła. Dzięki obecności tego pierwiastka w organizmie jest utrzymywane prawidłowe pH, współdziała on z witaminą B, umożliwia wchłanianie glukozy. Jest potrzebny podczas wzrostu i naprawy uszkodzonych tkanek, podtrzymuje witalność organizmu, a także łagodzi bóle w zapaleniu stawów.

Witamina D ma wpływ nie tylko na prawidłowe kształtowanie się kości u dzieci i dorosłych, na ich odpowiednią gęstość, ale i na stan naszego uzębienia. Obecność tej witaminy we krwi wpływa także korzystnie na system nerwowy, a więc również na skurcze mięśni, a nawet serca, gdyż odpowiednia ilość wapnia umożliwia sprawne przewodzenie impulsów nerwowych.

Wpływa także na inne tkanki: zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, a tym samym wpływa na odpowiedni poziom cukru w organizmie. Ma także korzystny wpływ na słuch, gdyż decyduje o dobrym stanie kostek ucha wewnętrznego. Bez wystarczającej ilości wapnia, którego wchłanianie ułatwia witamina D, stają się one porowate i mało sprawne. Utrudnia to przekazywanie sygnałów do nerwów przewodzących te informacje do mózgu. Oddziałuje na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne (monocyty). Na obecność tej witaminy reagują także komórki przytarczyc, jajników, a także niektóre komórki mózgu, mięsień sercowy i komórki sutka.

Obecność witaminy D zapobiega różnego rodzaju nowotworom, takim jak rak okrężnicy, rak piersi, rak prostaty, chłoniak nieziarniczy.

Skutki niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D jest przyczyną występowania krzywicy u dzieci i młodzieży, a także u dorosłych. W wyniku tej choroby, powstałej z powodu braku fosforu i wapnia, kości ulegają zniekształceniu i osłabieniu, wykrzywiają się pod wpływem ciężaru ciała szybko rosnącego dziecka. Kości i nadgarstki stają się powiększone, klatka piersiowa zaczyna przypominać pierś gołębia, u dzieci powstają opóźnienia we wzroście zębów. Poza tym poci się ono częściej i staje się nadmiernie aktywne. Dlatego też tak ważny jest kontakt dziecka ze światłem słonecznym, a w sytuacji jego niedoboru uzupełnianie tej witaminy w pożywieniu i odpowiednich preparatach. U tych ludzi dorosłych, którzy mają utrudniony dostęp do słońca lub spożywają produkty pozbawione witaminy D, może pojawić się rozmiękczenie kości, zwane osteomalacją, które prowadzi do częstych złamań i skrzywień układu kostnego.

Niedobór witaminy D u dorosłych sprzyja powstawaniu osteoporozy. Polega ona na zmniejszeniu się masy i gęstości kości, co prowadzi do zwyrodnienia układu kostnego w wyniku ubywania wapnia z organizmu. Kości stają się porowate, kruche i łamliwe. Chorzy (najczęściej kobiety) mają przy tym zniekształconą sylwetkę.

Zbyt mała ilość witaminy D (podobnie jak brak witaminy A) może powodować zapalenie spojówek, a także stany zapalne skóry.

Osłabienie organizmu spowodowane między innymi brakiem witaminy D (a także A i C) prowadzi do zmniejszonej odporności na zaziębienia.

Skutkiem niedoboru witaminy D bywa także pogorszenie słuchu.

Bez witaminy D praca systemu nerwowego i mięśniowego jest utrudniona, gdyż reguluje ona odpowiedni poziom wapnia we krwi. Zwiększenie ryzyka powstawania chorób nowotworowych może być spowodowane również brakiem witaminy D.

Osłabienie i wypadanie zębów jest następstwem braku wapnia i fosforu, co jest wynikiem niedoboru witaminy D.

Witamina D w dużych ilościach jest toksyczna - jeżeli spożywa się ją w czterokrotnie większej dawce niż zalecana.

Wynikiem nadmiaru tej witaminy może być biegunka, łatwe męczenie się, wzmożone oddawanie moczu, ból oczu, świąd skóry, bóle głowy, nudności, brak apetytu, a nadmiar wapnia, który osadza się w nerkach, tętnicach, sercu, w uszach i płucach, powoduje niekorzystne zmiany w tych organach, a nawet opóźnienie w rozwoju dziecka. U dorosłych zwiększa ryzyko zawału, powstania miażdżycy i kamicy nerkowej.

Źródła witaminy D

Doskonałym źródłem witaminy D jest tran i oleje rybne, które znajdują się w rybach, takich jak łosoś, tuńczyk, śledź, makrela czy sardynki. Witaminę tę znajdziemy również w mleku (najlepiej wzbogaconym dodatkowo przez dodanie tej witaminy), a także w wątrobie, białku jaj oraz przetworach mlecznych, takich jak ser, masło czy śmietana. Oczywiście jej ilość zależy od sposobu przygotowywania tych produktów, jej przechowywania, warunków jej przewożenia, a nawet od tego, czy krowy będące "producentkami" mleka miały odpowiedni dostęp do słońca.

Witamina D jest jedną z nielicznych witamin, których nie musimy dostarczać w pożywieniu; organizm sam może produkować witaminę D pod wpływem promieni słonecznych, które przedostają się do naszej skóry. Naukowcy twierdzą, że dziesięć minut słonecznej kąpieli codziennie w czasie letnich miesięcy zapewnia odpowiednią dawkę tej witaminy na cały rok. Należy tu jednak brać pod uwagę indywidualne zapotrzebowania, np. to, że dzieci potrzebują więcej witaminy niż dorośli, a ponadto - że wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wytwarzania tej witaminy pod wpływem promieni ultrafioletowych. Również osoby znajdujące się w zanieczyszczonym środowisku mają mniejsze szansę na odpowiednią ilość witaminy D w organizmie. Podobnie ci, którzy mają ciemną karnację, muszą otrzymywać więcej witaminy D, gdyż ich cera odbija promienie słoneczne.

JAK ODKRYTO WITAMINĘ D?

Odkrycie witaminy D wiąże się ściśle z chorobą zwaną krzywicą. W roku 1645 Whistler opisał krzywice, a w 5 lat później Glisson podał jej dokładny obraz kliniczny. W XVIII wieku tran został dość powszechnie uznany jako lek przeciw krzywicy. Pierwsi stosowali go rybacy i chłopi mieszkający w pasie nadmorskim. W roku 1890 Palm na podstawie badań nad częstotliwością występowania krzywicy w różnych krajach świata wykazał, że istnieje duża zależność między zapadalnością na tę chorobę a intensywnością nasłonecznienia. Powiązanie roli światła i żywienia w etiologii krzywicy nastąpiło dopiero w 1924 roku, kiedy to Hess i Weinstock oraz Steenbock dowiedli, że naświetlanie niektórych produktów promieniami ultrafioletowymi nadaje im właściwości przeciwkrzywiczne. W 1927 roku Windaus i Hess dowiedli, że to ergosterol zamienia się na witaminę D. W 1931 roku Angew a rok później Windaus wyodrębnili w wyniku naświetlania ergosterolu czystą krystaliczną witaminę D2.

W sześć lat później otrzymano witaminę D3 przez naświetlanie 7-dehydrosterolu. Następnie wyjaśniono, że naturalna witamina powstaje w skórze człowieka pod wpływem promieniowania słonecznego.

Witamina E

(tokoferol) bierze udział w przemianie materii, jako związek antyoksydacyjny i zwiększający podaż tlenu, zapobiega utlenianiu witaminy A , nienasyconych kwasów tłuszczowych i innych lipidów, uniemożliwiając tworzenie toksycznych produktów ich utleniania. Obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi. Przypuszcza się że przemieszcza cholesterol frakcji LDL we frakcję HDL. Nie wpływa na aktywność cyklazy adenilowej , ale blokuje działanie cAMP fosfodwuesterazy, zwiększając w efekcie stężenie cAMP i zmniejszając gotowość trombocytów do agregacji. Aktywuje układy enzymatyczne oddychania tkankowego, uczestniczy w procesach odtruwania. Chroni komórki przed stłuszczeniem, podtrzymuje czynność tkanki mięśniowej, ułatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty, zwiększa zużytkowanie białka. Jej wchłanialność jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości jednorazowej dawki i np. z dawki jednorazowej 100 mg ulega resorbcji 80%, z dawki jednorazowej 500 mg - tylko 68%.

Wskazania

Choroby tkanki łącznej, choroby mięśni, twardzina, zmiany skóry, włosów lub paznokci, trądzik pospolity i różowaty, choroby zanikowe skóry, parodontie, choroby miąższu wątroby, zaburzenia czynności gruczołów płciowych, zaburzenia mikrokrążenia obwodowego i ośrodkowego,

Interakcje

Istnieją doniesienia że witamina E może nasilać działanie doustne leków przeciwzakrzepowych i wywołać krwawienie u chorych z niedoborem witaminy K.

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę E wynosi 10-30 mg.

Mianem witaminy K

określamy grupę związków nierozpuszczalnych w wodzie, ale rozpuszczalnych w tłuszczach. Do grupy tej należą:

witamina K1 (fitomenadion)

witamina K2 (menachinon-6)

witamina K3 (menadion).

Witaminę K1 pozyskuje się z pożywienia, K2 jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie.

Witamina K jest koenzymem syntezy protombiny w wątrobie, zapewnia prawidłową krzepliwość krwi. Bierze udział w przemianach oksydoredukcyjnych ustroju. Uszczelnia sródbłonki naczyń krwionośnych. Zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszającym nadmierne, obfite krwawienia miesiączkowe.Reguluje wytwarzanie protrombiny, czyli białka osocza krwi, które bierze udział w zespole procesów zapobiegających wypływowi krwi w przypadku zranienia i uszkodzenia naczyń krwionośnych. Zatrzymanie krwawienia po przerwaniu ciągłości ściany naczyniowej ma wieloetapowy przebieg: polega na przekształceniu rozpuszczalnego białka osocza, fibrynogenu, w nierozpuszczalną fibrynę o włóknistej strukturze i kończy się powstaniem skrzepu, który zatyka uszkodzone miejsce, dzięki czemu tamuje wypływ krwi. Na prawidłowy przebieg tego procesu - obok wielu czynników o charakterze enzymatycznym zawartych w osoczu, płytkach krwi i tkankach oraz jonów wapnia - ma właśnie witamina K.

Przypuszcza się, że obecność witaminy K jest istotna w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek. Dzieje się tak dlatego, że witamina ta ma wpływ na działanie niektórych białek (takich jak osteokalcyna) znajdujących się w kościach. Procesy te są niezwykle ważne dla organizmu, gdyż obecność składników mineralnych (do których należą m.in. wapń, potas, sód, chlor, magnez, fosfor, siarka, żelazo) jest konieczna do jego właściwego funkcjonowania. Biorą one bowiem udział m.in. w budowie kości, skurczach mięśni, produkcji energii, a we krwi i innych płynach ustrojowych regulują pH, ciśnienie płynów między krwią i innymi komórkami, wiążą białka i inne substancje organiczne. Minerały są poza tym obecne w czerwonych ciałkach krwi, błonach komórkowych, hormonach i enzymach. Dlatego też niedobór tych pierwiastków, pośrednio spowodowany brakiem witaminy K, może przyczynić się do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu.

Naukowcy prowadzą również badania nad znaczeniem witaminy K w hamowaniu nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, woreczka żółciowego, wątroby i nerek. Badania laboratoryjne wykazują, że obecność witaminy K ogranicza rozwój nowotworu.

Niedobór i nadmiar

Z niedoborem witaminy K spotykamy się rzadko, gdyż organizm może ją wytwarzać sam za pomocą mikroorganizmów, które znajdują się w jelicie cienkim. Brak witaminy K mogą odczuwać ci, którzy jedzą za mało zielono listnych warzyw. Poza tym niedobór tej cennej substancji występuje szczególnie u dorosłych podczas kuracji antybiotykowej, jeśli pacjent nadużywa leków, osłabia to bowiem bakterie przewodu pokarmowego produkujące tę witaminę. Działanie witaminy K hamuje także przyjmowanie innych lekarstw, takich jak kumaryna, warfaryna, heparyna i salicylany.

Awitaminozę mogą spowodować też zaburzenia we wchłanianiu pokarmów ograniczające trawienie tłuszczów, jak również uszkodzenia wątroby.

Zbyt mała jej ilość może powodować zapalenia jelita, biegunkę oraz celiakię, która charakteryzuje się między innymi zaburzeniami we wchłanianiu tłuszczów. Spożycie witaminy K powinno być większe także u osób mających uporczywe krwawienia z nosa.

Niedobór witaminy K występuje czasem u niemowląt, gdyż ich organizm nie może od razu wytworzyć w przewodzie pokarmowym odpowiedniej ilości bakterii potrzebnych do jej powstania. Aby zapobiec takiej sytuacji, kobietom ciężarnym podaje się uzupełniające dawki witaminy K lub wstrzykuje się ją dziecku po porodzie.

Witamina K nie jest toksyczna, ale w dużych dawkach wywołuje żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej u niemowląt. Nadmiar może prowadzić do niedokrwistości. Również podczas leczenia przeciwzakrzepowego należy ostrożnie dawkować witaminę K, aby nie spowodować skutków przeciwnych.

Witaminę K można znaleźć w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak: brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta. Oprócz tego zawierają ją owoce awokado, brzoskwinie, ziemniaki, białko jaj, ser i wątroba.

Działanie witaminy K osłabiają takie czynniki jak: promieniowanie rentgenowskie i inne rodzaje promieniowania, zamrażanie żywności, zanieczyszczenie powietrza, oleje mineralne, aspiryna oraz inne leki, np. penicylina i jej pochodne, leki przeczyszczające, olej rycynowy, jak też alkalia, które zresztą oprócz wydalania witaminy K z organizmu powodują również usuwanie dużej ilości potasu, a także witamin A, D i E.

Przeciwwskazania

Nie stosować w hipoprotrombinemii wywołanej ostrą niewydolnością wątroby. Nie stosować u osób z prawidłowym poziomem protrombiny (m.in. w plamicy , hemofilii, w krwawieniach naczyniowych).Ciąża.

Objawy uboczne

Nadmierne dawki mogą prowadzić do niedokrwistości hemolitycznej i zażółcenia jąder podstawy mózgu u noworodków.Przy wysokim dawkowaniu u niemowląt może wystąpić podwyższenie poziomu bilirubiny, prowadzące do żółtaczki hemolitycznej.

Czy wiesz, że...

Duże dawki witaminy E osłabiają wpływ witaminy K na krzepliwość.

Zbyt duże dawki witaminy K mogą spowodować rozpad krwinek czerwonych i niedokrwistość.

Nadmierna dawka witaminy K powoduje poty i uczucie gorąca.

Leki zakrzepowe hamują wchłanianie naturalnej witaminy K, natomiast syntetyczna witamina K znosi ich oddziaływanie.

Jeśli szukasz taniego dentysty w Białymstoku, to trafiłeś w odpowiednie miejsce! U nas oferujemy szeroki wybór usług stomatologicznych w rozsądnych cenach, dzięki czemu możesz cieszyć się zdrowym uśmiechem bez nadwyrężania budżetu. Odwiedź naszą stronę i przekonaj się jakie możliwości oferują tanie usługi stomatologiczne w Białymstoku!